13 Haziran günü İsrail'in İran'ın askeri ve nükleer hedeflerine düzenlediği saldırılarla başlayan savaş, hafta sonu ABD'nin B-2 uçaklarıyla İsfahan, Natanz ve Fordo'da bulunan nükleer tesisleri bombalamasıyla yeni bir boyut kazandı. ABD Başkanı Donald Trump, saldırıların ardından B-2'lerle atılan yaklaşık 14 ton ağırlığındaki GBU-57A/B MOP bombalarının İran'ın nükleer kapasitesini tamamen yok ettiğini iddia etti.
"NÜKLEER TESİSLER YOK EDİLMEDİ"
Ancak ABD Savunma Bakanlığı Pentagon'un istihbarat kolu tarafından yapılan ve dün akşam saatlerinde basına sızan bir raporda, saldırılara ilişkin ilk bulguların İran'ın nükleer tesislerinin ana bileşenlerini yok etmediği, sadece faaliyetleri birkaç ay ertelediği bildirildi. Raporda, İran'ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun yok edilmediği ve santrifüjlerin büyük ölçüde "sağlam" olduğu da vurgulandı.
400 KİLO URANYUM NEREYE TAŞINDI?
Nitekim hafta sonu yayımlanan haberlerde de ABD saldırıları öncesi İran'ın yer altındaki nükleer tesisi Fordo'da yaşanan kamyon hareketliliğine dikkat çekilmiş, İran'ın depolarında bulunan 400 kilogram zenginleştirilmiş uranyumun nereye taşındığı da çok konuşuldu.
"İRAN'IN NÜKLEER KALESİ KAZMA DAĞI"
Bütün bu gelişmeler gözlerin bir kez daha İran'ın nükleer tesislerine dönmesine neden oldu. İngiliz The Telegraph gazetesi bugün, İran'ın adını çok fazla duymadığımız "nükleer kale"si Kazma Dağı'nı manşetine taşıdı.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Direktörü Rafael Grossi'nin, İranlı yetkililere sorduğu "Kazma Dağı'nın altında ne oluyor?" sorusuna, "Sizi hiç ilgilendirmez" yanıtını aldığını vurgulayan gazete, bu sorunun ABD'nin saldırılarının ardından hiç olmadığı kadar önemli bir hale geldiği yorumunu yaptı.
"16 KAMYON FORDO'NUN GİRİŞİNDE TOPLANDI"
Haberde 30 yıl boyunca İsrail'in askeri teşkilatında çeşitli görevler yapan ve İran'ın nükleer programı konusunda uzman olan Sima Shine'ın görüşlerine de yer verildi.
Shine, ABD'nin saldırısından önce 16 kamyonun Fordo'nun girişinde toplandığını ve zenginleştirilmiş uranyumu başka bir noktaya taşıdığını belirterek, "Tahran'ın gizli tesislerinde bir nükleer bomba için gerekli silah seviyesinde uranyumu üretebilme kapasitesine sahip yüzlerce hatta belki de binlerce gelişmiş santrifüj bulunuyor" dedi.
URANYUMUN SAKLANMASI İÇİN UYGUN YER
Gazeteye göre, Kazma Dağı bu uranyumun saklanması için en uygun yer olabilir.
Kazma Dağı, İsfahan'ın merkezinde, Fordo'nun 145 kilometre güneyinde, Natanz'ın ise birkaç dakika uzağında bulunuyor ve uluslararası kamuoyunda Farsça adıyla Kuh-e Kolang Gaz La olarak da anılıyor.
Bazı uzmanlar da İran'ın Kazma Dağı tesisinde zenginleştirilmiş uranyum üretimini artırdığı görüşünde.
Financial Times'a konuşan Demokrasilerin Savunulması Vakfı analisti Ben Taleblu, "Burada sorulması gereken soru İran'ın bölünebilir malzemeyi Kazma Dağı'na veya başka bir bilinmeyen tesise saklayıp saklamadığı ya da bunu yapıp yapmayacağı" dedi.
ABD'nin saldırılarının ardından, Kazma Dağı'ndaki aşırı güvenlikli tesisin İran'ın B planı olabileceği düşünülüyor.
Uydu fotoğrafları tesisin son yıllarda genişlediğini ve güvenliğinin artırıldığını gösteriyor.
Fordo tesisi gizlice inşa edilmiş ve 2009 yılında Batılı istihbarat kurumlarının ellerindeki bazı bilgileri kamuoyuyla paylaşması sonucu ortaya çıkmıştı.
Buranın keşfi, İran'a uygulanan yaptırımların artırılmasıyla sonuçlanmış, 2015 yılında yapılan anlaşma kapsamında İran'a Fordo'yu bir araştırma merkezine dönüştürme ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini 15 yıl boyunca askıya alma şartı getirilmişti.
Ancak ABD 2018'de anlaşmadan çekilince İran Fordo'da zenginleştirme çalışmalarına yeniden başladı. 2021 yılında Natanz'da yaşanan ve İran'ın İsrail'i sorumlu tuttuğu patlamanın ardından Tahran Fordo'daki zenginleştirme faaliyetlerine hız verdi.
KAZMA DAĞI FORDO'YA RAKİP OLABİLİR
Fordo, İran'ın nükleer zenginleştirme programının en değerli unsuru olarak tarif edilse de Kazma Dağı'nın genişliği ve derinliği, buranın Fordo'ya rakip olabilecek hatta Fordo'yu geçebilecek bir zenginleştirme kapasitesi olabileceği yorumlarına yol açıyor.
Uydu görüntülerine göre, Fordo'da iki tünel girişi bulunurken, Kazma Dağı'nda ikisi doğuda ikisi batıda olmak üzere en az dört giriş yer alıyor.
Fordo'nun yerin 60-90 metre altında olduğu bilinirken, Kazma Dağı'ndaki tesisin derinliğinin 100 metreden fazla olduğu tahmin ediliyor.
Uzmanlar projenin büyüklüğüne bakarak İran'ın burada sadece santrifüj üretmekle kalmadığını, aynı zamanda uranyum zenginleştirdiğini öne sürüyor. (Söz konusu santrifüjlerde döndürülerek uranyum gazının yoğunluğu artırılıyor.) UAEA raporuna göre 17 Mayıs itibarıyla İran'ın elinde 408,6 kilogram yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyum bulunuyor. Şubat raporunda bu miktar 133,8 kilogram olarak belirtilmişti. (Nükleer silah yapabilmek için yüzde 90 oranında zenginleştirilmiş uranyum gerekiyor.)
KAZMA DAĞI'NIN YÜKSEKLİĞİ FORDO NÜKLEER TESİSİNDEN DAHA FAZLA
Kazma Dağı'nın deniz seviyesinden yüksekliği 1.608 metre.
Fordo'daki tesisin üzerindeki dağ ise 960 metre.
Aradaki bu yükseklik farklı, Kazma Dağı'nı çok daha korunaklı bir hale getirip, altına çok daha geniş bir tesis inşa edilmesine izin veriyor.
Analistler dağların yükseltisiyle tünel girişlerinin yüksekliklerini kıyaslayarak tesisin derinliğini hesaplıyor.
Kazma Dağı'nın Fordo'ya kıyasla çok daha derinde olması hafta sonu kullanılan sığınak delici GBU-57A/B MOP bombalarına karşı dirençli olması anlamına geliyor.
Bu bombaların infilak etmeden önce yerin 60 metre kadar derinine indiği biliniyor.
Kazma Dağı'nın 100 metrenin altında olması GBU-57A/B MOP'ların buradaki etkisinin sınırlı olacağı anlamına geliyor.
